Van 17 tot en met 20 juli 2018 vindt alweer de 102e editie van de Nijmeegse Vierdaagse (www.4daagse.nl) plaats. Met ongeveer 48.000 deelnemers is dit het grootste meerdaagse wandelevenement ter wereld waarin deelnemers elke dag 30, 40 of 50 kilometer wandelen afhankelijk van hun leeftijd en geslacht. De start is vanaf 4:00 in de ochtend en iedereen moet voor 17:00 weer binnen zijn om de volgende dag te mogen starten. De laatste jaren is het uitvalpercentage onder de lopers ongeveer 10%, met de meeste uitvallers op de tweede dag.
Aangezien de Nijmeegse Vierdaagse altijd start op de derde dinsdag in juli, de warmste maand in Nederland, is de temperatuur tijdens de wandeltocht in het algemeen vrij hoog. Buiten enig discomfort voor de lopers levert de warmte doorgaans geen problemen op. Een uitzondering hierop was de editie van 2006, waarin de temperatuur opliep tot 34°C in de schaduw. Tijdens de eerste wandeldag moesten vijf deelnemers op het parcours gereanimeerd worden en overleden twee mannelijke lopers. Bovendien werden er zo’n 300 meldingen gemaakt van mensen die onwel waren geworden van de hitte. De organisatie besloot die avond om het wandelevenement af te lasten omdat de hitte een te grote belasting zou opleveren voor de deelnemers en daarmee ook voor de medische hulpverlening (artikel volkskrant).
De afgelasting van de Vierdaagse in 2006 laat zien dat het levering van een inspanning in een warme en vochtige omgeving met weinig wind kan leiden tot aanzienlijke gezondheidsrisico’s. De drie ‘klassieke’ inspanningsgerelateerde hitteaandoeningen zijn: 1) hittekrampen, 2) hitte-uitputting en 3) hitteberoerte.
Hittekrampen zijn onvrijwillige spiersamentrekkingen die plaatsvinden tijdens of na inspanning. Alhoewel krampen vaker voorkomen in de hitte is een hoge lichaamskerntemperatuur (hyperthermie) geen voorwaarde. Dikwijls wordt het optreden van hittekrampen gerelateerd aan vochttekort of een elektrolytendisbalans, hetgeen vaak plaatsheeft bij het leveren van een inspanning in de hitte. Het precieze verband tussen hyperthermie en het optreden van krampen is dan ook nog niet helemaal duidelijk (Schallig et al. 2017, Sport en Geneeskunde). De directe behandeling van hittekrampen bestaat uit het oprekken van de verkrampte spiergroep. Op de wat langere termijn is aanvulling van vocht en elektrolyten essentieel.
Hitte-uitputting karakteriseert zich door het flauwvallen tijdens of na het leveren van een inspanning. De oorzaak hiervan wordt gezocht in hyperthermie die veroorzaakt wordt door een vochttekort als gevolg van zweten en onvoldoende rehydratie. Wanneer de inspanning wordt gestaakt treedt er een ophoping van bloed op in de gedilateerde perifere bloedvaten hetgeen kan leiden tot een verminderd centraal bloedvolume, lage bloeddruk en flauwvallen. Andere symptomen van hitte-uitputting zijn aspecifiek en staan vermeld in onderstaande tabel. De behandeling van hitte-uitputting is eenvoudig: de persoon zo snel mogelijk in een koelere omgeving brengen en laten rehydreren. Omdat de kerntemperatuur dikwijls niet alarmerend hoog is bij hitte-uitputting is een agressieve koelmethode niet nodig.
Hitteberoerte is verreweg de meest gevaarlijke van de drie klassieke hitteaandoeningen en hangt nauw samen met een verhoogde lichaamstemperatuur. De diagnose van hitteberoerte is gebaseerd op drie factoren: een lichaamstemperatuur boven de 40°C, disfunctioneren van het centrale zenuwstelsel (CZS), en blootstelling aan hittebelasting. De symptomen van hitteberoerte staan in onderstaande tabel. Extra gevaar bij een hitteberoerte is dat dikwijls het setpoint voor lichaamstemperatuurregulatie in de hypothalamus verhoogd wordt waardoor het nog moeilijker wordt om lichaamswarmte kwijt te raken. De behandeling van hitteberoerte moet gericht zijn op het zo snel mogelijk omlaag brengen van de lichaamskerntemperatuur. De beste manier hiervoor is onderdompeling in (ijs)koud water en dit is dan ook de voorkeursbehandeling. Mocht dit in de praktijk lastig zijn dan kan een combinatie van interne koeling (ijsdranken) en externe koeling (koelpacks, koude dekens) overwogen worden.
Symptomen van hitte-uitputting en hitteberoerte (bron: Proefschrift K. Levels: Pacing strategies during exercise in the heat (link).
Vanwege het afgelasten van de Nijmeegse Vierdaagse in 2006 vanwege de hitteproblematiek besloot de organisatie in samenwerking met de Nijmeegse Radboud Universiteit om in 2007 een groots onderzoek op te zetten om de thermofysiologische belasting bij de lopers in kaart te brengen (Eijsvogels et al., 2008; Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde). Binnen dit onderzoek werd bij 66 deelnemers de hartslagfrequentie, kerntemperatuur en het drinkgedrag geregistreerd tijdens de vier wandeldagen. Alhoewel de lichaamstemperatuur licht steeg tijdens het lopen was deze maximaal 38.2°C en kan er dus niet worden gesproken van een extreme thermische belasting.
Stijging van de lichaamstemperatuur op de afzonderlijke dagen van de Nijmeegse Vierdaagse in 2007. (Bron: Eijsvogels et al, 2008; Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde).
Interessant genoeg werd er een grote variabiliteit in drinkgedrag gevonden onder de deelnemers aan het onderzoek. De gemiddelde vochtinname was ongeveer 3 L per dag, met een minimale geregistreerde vochtinname van 0.3 L en een maximale vochtinname van maar liefst 12 L per dag! De medische risico’s van hyper- en hyponatremie als gevolg van te weinig of te veel vochtinname moeten zeker niet onderschat worden. Belangrijkste advies aan de lopers is om zichzelf te wegen voorafgaand en na het lopen en daar hun vochtinname op af te stemmen.
Naast het innemen van voldoende (maar niet teveel) vocht tijdens het lopen is er nog een belangrijk advies aan de lopers om goed met de hitte te kunnen omgaan: het goed geacclimatiseerd beginnen aan de Vierdaagse. Uitgebreid onderzoek heeft laten zien dat het vooraf regelmatig inspannen in een warme omgeving snel fysiologische adaptaties kan opleveren waardoor de warmtehuishouding verbeterd kan worden. Zo neemt na enkele dagen blootstelling aan hitte het plasmavolume toe, stijgt de lichaamskern- en huidtemperatuur minder snel, wordt de zweetdrempel verlaagd en daalt de hartslag tijdens inspanning (Periard et al., 2015; Scandinavian Journal of Medicine and Science in Sports).
Samenvattend kan gesteld worden dat het lopen van de Nijmeegse Vierdaagse voor gezonde personen geen grote risico’s met zich meebrengt, ook niet als het warm is. Wel kan een goede voorbereiding het risico aanzienlijk verkleinen. Naast de goede voorbereiding is het zaak om goed te luisteren naar het eigen lichaam en het, zo nodig, wat rustiger aan te doen als het warm is. Mocht het toch misgaan en een hitteberoerte optreden dan is het belangrijk om zo snel mogelijk de lichaamstemperatuur snel omlaag te brengen.
Koen Levels, Thermofysioloog NOC*NSF, [email protected]
Referenties:
- www.vierdaagse.nl
- https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/vierdaagse-nijmegen-afgelast-na-doden-door-hitte~b634c03f/
- https://nl.climate-data.org/location/5663/
- Schallig, W. et al. (2017). Heat and exercise associated muscle cramps. Sport en Geneeskunde, 50(1): 30-39.
- Saanen, J. et al. (2007). Wandelen in de zon: hitteberoerte en hitte-uitputting tijdens de Nijmeegse Vierdaagse 2006. Ned Tijdschr Geneeskd., 151: 1549-1552
- Dissertation K. Levels: Pacing strategies during exercise in the heat. http://dare.ubvu.vu.nl/handle/1871/51294.
- Eijsvogels, T.H.M. et al. (2008). Fysieke risico’s tijdens het lopen van de Nijmeegse Vierdaagse in 2007: elektrolytendisbalans bij 1 op de 5 wandelaars. Ned Tijdschr Geneeskd., 152: 1571-1578
- Periard, J. D. et al. (2015). Adaptations and mechanisms of human heat acclimation: Applications for competitive athletes and sports. Scand J Med Sci Sports., 25 (Suppl. 1): 20″“38