De hunkering naar het beleven van een avontuur wordt alsmaar groter. Daarnaast breidt de wereldwijde infrastructuur gestaag uit en wordt de bereikbaarheid van gebieden op hoogte vergroot, waardoor er ieder jaar meer mensen op zoek gaan naar extreme ervaringen. Daarbij worden de avonturiers ieder jaar een jaartje ouder en beschikken deze oude lui steeds minder vaak over een blanco medische voorgeschiedenis. De dokter van nu wordt derhalve in toenemende frequentie geconsulteerd door deze middelbare thrillseekers met vragen over de te treffen (medische) voorbereidingen, rekening houdend met hun persoonlijk, medisch dossier. Deze belegen vrijbuiters mogen op zeeniveau dan wel goed onder controle zijn, dit kan veranderen wanneer zij zich blootstellen aan hoge, zuurstofarme omgevingen. We weten dat sommige aandoeningen zich op hoogte anders kunnen gedragen, maar over veel andere aandoeningen is nog maar weinig bekend. In januari 2022 hebben Andrew Luks en Peter Hackett in ‘The New England Journal of Medicine’ een mooi overzicht gepubliceerd over de uitdagingen die dit met zich meebrengt, gericht op de hoogtegeneeskunde.

Op hoogte heeft een lichaam de tijd nodig om te acclimatiseren. De lagere atmosferische druk zorgt voor een lagere partiële zuurstofdruk (PO₂), waardoor een combinatie van fysiologische processen in gang wordt gesteld om een zo hoog mogelijke zuurstofspanning in onze organen te handhaven: de ventilatie neemt toe, het slagvolume wordt vergroot, de cerebrale perfusie stijgt, etc. Sommige processen treden direct optimaal in werking, maar andere bereiken pas na enkele weken hun hoogtepunt, zoals de toename van de hemoglobineconcentratie. De sterkte van de meeste reacties is afhankelijk van de mate van de hypoxie waar iemand aan wordt blootgesteld en kan bovendien aanzienlijk verschillen per persoon.

Indien iemand niet goed de tijd neemt voor acclimatisatie of niet goed kan acclimatiseren, brengt dit risico’s met zich mee. Voor gezonde personen ontstaat het risico op het ontwikkelen van een vorm van hoogteziekte vanaf 2000m, vooral als zij te snel stijgen. Bij sommige patiënten kunnen symptomen al eerder optreden als zij lijden aan een ziekte die een optimale acclimatisatie verhindert. 

Wanneer je als dokter geconfronteerd wordt door een patiënt met de vraag of hij veilig het Annapurna circuit kan bewandelen (maximale kruishoogte ruim 5400m), zul je in de literatuur voor de meeste aandoeningen geen specifieke adviezen vinden. Kun je na je zoektocht inderdaad niks vinden, zo stellen Luks en Hackett, dien je vier vragen te stellen. De vragen helpen de arts een inschatting te maken van het risico dat de reiziger zal lopen. De eerste drie vragen richten zich op het beoordelen van het vermogen van de patiënt om zich te acclimatiseren. De vierde vraag gaat over het risico op progressie van de onderliggende aandoening.

1. Loopt de reiziger risico op ernstige hypoxemie door te reizen naar hoogte? Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn bij patiënten met pre-existente hypoxemie, zoals patiënten met COPD, interstitiële longziekten, taaislijmziekte of cyanotische hartafwijkingen.
2. Heeft de reiziger voldoende capaciteit om een adequate hypoxic ventilatory response te genereren? Met andere woorden; is de reiziger fysiek in staat om zijn ventilatie te vergroten in een zuurstofarme omgeving? Denk hierbij aan patiënten die niet over het neuromusculaire vermogen beschikken om de ventilatie te verhogen, zoals patiënten met zeer ernstig COPD, neuromusculaire ziekte of het obesitas hypoventilatiesyndroom. Andere patiënten kunnen geen adequate respons opwekken vanwege verminderd functioneren van de chemoreceptoren in de halsslagader. De receptoren reageren dus niet op de hypoxemie. Denk hierbij aan patiënten die geopereerd zijn aan de halsslagader(s) of die in deze regio zijn bestraald.
3. Loopt de patiënt risico door een verminderd functioneren van de pulmonale vaten? Hypoxie in de alveoli induceert namelijk hypoxische pulmonale vasoconstrictie, wat leidt tot een verhoogde druk in de arteria pulmonalis. Dit kan tot problemen leiden bij patiënten die al te kampen hebben met een verhoogde druk, zoals bij pulmonale hypertensie of rechtszijdig hartfalen. Een toename van de pulmonale druk kan HAPE of progressie van decompensatio cordis als gevolg hebben.
4. Kan hypoxie zorgen voor complicaties van de onderliggende aandoening, zoals bij sikkelcelziekte of bij coronair lijden?

Luks en Hackett geven in het artikel een mooi overzicht met ziekte-specifieke adviezen. Ook vind je absolute contra-indicaties voor het reizen naar hoogte. In het geval van relatieve contra-indicaties, kan er bijvoorbeeld gekeken worden naar het treffen van extra maatregelen. Zo kan er gekozen worden voor het meenemen van extra zuurstof of kan er thuis gestart worden met pre-acclimatiseren door te slapen in een zuurstofarme tent.

De reizigers dienen op de hoogte te zijn van de medische problemen die zich kunnen voordoen. Het is handig om te weten welke medische voorzieningen in de buurt zijn en of het gemakkelijk is om snel af te dalen. Laat de patiënt de expeditieleider informeren over zijn medische situatie. Wees extra alert op ziektes die bekend zijn met exacerbaties. De ziekte van deze patiënt moet goed onder controle zijn en stel een noodplan op voor het geval er toch een exacerbatie plaatsvindt en medische hulp op zich laat wachten. Daarbij kan medische apparatuur minder goed functioneren onder extreme omstandigheden. Doseringen uit inhalatoren kunnen veranderen als gevolg van de hoogte, glucosemeters kunnen disfunctioneren, vloeibare medicatie zoals insuline kan worden beïnvloedt door de kou en/of lage luchtdruk etc.
Als laatste dient er bij de medicamenteuze preventie en behandeling van hoogteziekte rekening gehouden te worden met de voorgeschiedenis van de patiënt. De veelgebruikte middelen acetazolamide en dexamethason kennen ieder hun contra-indicaties en interacties. Zo dien je bijvoorbeeld met dexamethason alert te zijn op een hyperglykemie en bij acetazolamide in combinatie met een lisdiureticum op een hypokaliëmie.

Goed om te weten is dat veel medische aandoeningen een avontuur op hoogte niet in de weg hoeven te staan. Met de juiste voorbereiding is een hoop mogelijk. En als alles ondanks alle goede voorbereidingen dan toch nog in de soep loopt: zo snel mogelijk terugkeren naar NAP is het beste medicijn!

Bovenstaande tekst is een bewerking van het artikel ‘Medical Conditions and High-Altitude Travel‘, Luks en Hackket, The New England Journal of Medicine, 2022′. Voor het volledige artikel, klik hier

Meer leren en weten over hoogtegeneeskunde? Kijk hier eens naar de cursus Mountain Medicine

Op zoek naar medische begeleiding (op afstand) voor je eigen expeditie? Kijk hier