Stel je eens voor; je bent op een fantastische meerdaagse wandeling in een afgelegen gebied en je hebt jezelf voorbereid op een geheel zelfvoorzienende trip. Een kompas, een waterfilter, een paar zakken droogvoer en het avontuur kan beginnen!
Na een paar honderd mooie foto’s en drie dagen wandelen sluipt de vermoeidheid erin en struikel je onhandig over een rotsblok. Hierbij loop je een vervelende schaafwond op. Het lukt je om dit schoon te spoelen met wat water en de schaafwond is gelukkig niet zo ernstig dat de trip afgebroken moet worden. Desondanks wil je niet dat de wond geïnfecteerd raakt en daardoor alsnog roet in het eten gooit. Vanwege je interesse in de wildernisgeneeskunde heb je ooit gehoord dat honing een mooi ontsmettingsmiddel is voor wonden. Laat je nu net een lekker potje honing hebben gekocht bij een lokale imker. Is dit dan nu het moment om die theorie in praktijk te brengen..?

De theorie
Honing werd al gebruikt voor wondbehandeling door de Romeinen, Grieken en Egyptenaren. In 2007 wordt voor het eerst een wondproduct geïmpregneerd met honing goedgekeurd door de FDA (US Food and Drug Administration) (Stewart et al.). Honing beschikt over antibacteriële eigenschappen, zoals o.a. een lage zuurgraad, hoge osmolariteit en het bevat de stof waterstofperoxide. Ook bevat specifiek Manuka® honing uit Nieuw-Zeeland de stof methylglyoxal, wat eveneens een antibacteriële werking heeft (Tashkandi). Daarnaast blijkt honing over eigenschappen te beschikken, waarvan bekend is dat ze een regeneratief karakter hebben in het wondhelingsproces. De lage zuurgraad zorgt voor verhoogde afgifte van zuurstof door hemoglobine, wat ten goede komt van de wondgenezing. De hoge osmolariteit zorgt voor aantrekken van vocht uit het wondbed; op ditzelfde principe is de werking van negatieve druk therapie gebaseerd (V.A.C.® Therapie). Ook functioneert honing als debridement doordat de plasmine concentratie verhoogt wordt. Hierdoor wordt de vorming van fibrine op de wond tegengegaan (Molan et al.).

Honing voor wondbehandeling: evidence based?
De wetenschappelijke literatuur is inmiddels rijk aan studies over honing en wondgenezing. De meeste onderzoeken richten zich echter op chronische-, chirurgische-, geïnfecteerde- of brandwonden; slechts weinig onderzoek is verricht naar het gebruik van honing bij de behandeling van acute (schaaf)wonden. In een grote Cochrane review van Jull et al. met 26 trials over het effect van honing op wondgenezing, zijn er maar drie studies die keken naar het effect van honing op de genezing van een acute wond. Slechts één hiervan heeft patiënten geïncludeerd met traumatische (schaaf)wonden (Ingle et al.), waarbij geen significant verschil in de tijd tot wondgenezing werd gevonden tussen honing en een hydrogel. De andere twee studies includeerden patiënten met chirurgische wonden. Niet verassend dat Jull et al. concluderen dat het effect van honing op acute (schaaf)wonden onduidelijk is, en dat deze conclusie gebaseerd is op very low quality evidence.

Daarbij wordt in de studies over het effect van honing op wondgenezing vaak speciale medische honing of medische producten met honing gebruikt; niet die van de lokale imker. Als er al ‘normale’ honing wordt gebruikt, verzekert men zich er zelf van dat de honing geen pathogenen bevat; de honing wordt gesteriliseerd middels gamma straling of de honing wordt ter controle vooraf op kweek gezet. Logisch, want de ethische commissie moet het onderzoek goedkeuren. Daarnaast lijkt commerciële honing uit de winkel minder geschikt voor wondbehandeling. Deze honing is weliswaar gesteriliseerd, maar dit gebeurt meestal door middel van verhitting. Hierdoor kunnen gunstige eigenschappen helaas verloren gaan (Stewart et al.).

Wat nu te doen
Uitgaande van de gunstige eigenschappen is het handboek van de AWLS heel duidelijk: ‘Another ideal topical antimicrobial is honey. The osmolarity and bacteriostatic compounds in unprocessed honey make it an extremely effective, inexpensive and readily available alternative for topical application.’
Auerbach’s Wilderness Medicine trekt echter een andere conclusie: ‘… while there is allure to this centuries-old practice, simply pouring table honey onto a wound, especially in the austere environment, is not advised.’ Want los van de praktische bezwaren (plakkerig, lastig om de wond te verschonen, trekt insecten aan), bestaan er andere nadelen aan het gebruik van honing. Door de viscositeit kan honing een verstikkend effect hebben, waardoor eventueel pus of exsudaat niet kan draineren.

Na een literatuur onderzoek trekken onze collega’s Stewart et al. van de Wilderness & Environmental Medicine trekken toch een positieve conclusie: honing is weliswaar niet superieur aan andere verbandmiddelen, maar het is wel een middel dat voor meerdere doeleinden en verschillende soorten wonden gebruikt kan worden. Het risico op complicaties is laag en het product is makkelijk verkrijgbaar. Zoals altijd zou een conclusie gebaseerd op meer onderzoek beter zijn, maar bij gebrek aan beter is honing het overwegen waard om toe te voegen aan je medical kit!

Ter info: Nederlandse richtlijnen over wondzorg en de rol van honing daarin:

Nederlands Huisartsen Genootschap: Standaard Traumatische wonden en bijtwonden, 2017: ‘Dek de wond af met een zalfgaas bij het niet sluiten van de wond; ontraad het gebruik van jodium of honinggazen.’

Federatie Medische Specialisten: Richtlijn: wondzorg (2013): Honing wordt niet genoemd bij primaire wondzorg, maar wel bij geïnfecteerde wonden: ‘De werkgroep is van mening dat een lokaal geïnfecteerde wond met jodium of honing kan worden behandeld, na adequate reiniging.’ … ‘De werkgroep is van mening dat in toekomstig onderzoek naar ontsmettingsmiddelen voor acute wonden honing of jodium moet worden meegenomen in één van de studiearmen.’

Referenties

1. James Austin Stewart, et al., ‘Wound Care in the Wilderness : Is There Evidence for Honey?’ 2014, Wilderness & Environmental Medicine
2. Hanaa Tashkandi, ‘Honey in wound healing: An updated review’, 2021, Open Life Sciences
3. Advanced Wilderness Life Support, Textbook Edition 9.0 Copyright 2016 by AdventureMed, LLC
4. Jull et al., ‘Honey as a topical treatment for wounds’, 2015, Cochrane review
5. Molan et al., Honey: A Biologic Wound Dressing, 2015, Wounds
6. Auerbach’s Wilderness Medicine, 7th edition, 2017