Ook dit seizoen is het helaas al weer raak geweest. Het aantal dodelijke slachtoffers in de Alpen ten gevolge van lawines is ruim de twintig gepasseerd. Dit onheil kan iedereen overkomen en het kan overal toeslaan: een groepje toerskiërs in een ver afgelegen gebied of juist een jonge durfal die even buiten de piste een stukje tiefschnee pakt. Eerder werden al 5 tips gegeven hoe lawineterrein herkend kan worden en welk materiaal noodzakelijk is voordat er stukken buiten de piste geskied kunnen worden. Mocht iemand desondanks toch in een lawine terecht komen, is snelle hulp geboden. In dit artikel wordt kort uiteen gezet wat er dient te gebeuren indien iemand slachtoffer wordt van een lawine. Dit is niet bedoeld als ook maar enige vorm van een cursus; het is juist bedoeld om te laten inzien hoeveel erbij komt kijken en dat het volgen van een cursus zeer aan te bevelen is vóórdat je die eerste tracks zet.
Pathofysiologie
In Europa vallen er per jaar vallen circa 100 doden als gevolg van een lawine.1 Zoals gezegd is snelle hulp geboden. Tijd om te wachten tot de hulpdiensten er zijn, is er niet. De kans dat iemand na 10min. onder de sneeuw het er nog levend vanaf brengt, neemt met de minuut aanzienlijk af. In 75% van de overlijdensgevallen is de doodsoorzaak namelijk asfyxie. Als iemand binnen 10min. kan worden opgegraven, is de overlevingskans ca. 90%. Na 30min. is deze kans nog maar 30% (zie fig. 1). Slachtoffers die het langer konden overleven, hebben een vrije luchtweg en een (grote) airpocket gehad.2 En zoals iedere zorgverlener weet: voorkomen is beter dan genezen. Het gebruik van een avalanche airbag verkleint de kans om volledig begraven te worden. Een avalung zorgt voor afvoer van CO2, waardoor er minder snel hypercapnie optreedt. Beiden worden gebruikt om asfyxie te voorkomen.
Naast asfyxie overlijdt het overige kwart aan het opgelopen traumatisch letsel. Veel voorkomend letsel betreft hersenletsel, schade aan de wervelkolom en fracturen van de lange pijpbeenderen.2
Een klein deel overlijdt aan de gevolgen van hypothermie, maar dit is alleen mogelijk wanneer de patiënt voldoende kan ademen doordat hij bijvoorbeeld een grote air pocket heeft of met het hoofd boven de sneeuw uitsteekt. Hoewel hypothermie bewezen heeft neuroprotectief te werken, heeft de omgeving waarin een lawineslachtoffer terechtkomt nog enkele extra nadelige factoren. Met een air pocket ventileert men namelijk in een dode ruimte ventilatie. Dit veroorzaakt hypoxie, maar bovenal hypercapnie. Hypothermie in combinatie met hypoxie en hypercapnie (triple H-syndroom) kan leiden tot een slechtere neurologische uitkomst.3
Hypothermie gaat vooral een rol spelen nadat iemand is uitgegraven. De sneeuw zorgde immers voor een dikke, weliswaar koude, isolatielaag. Het slachtoffer zal nat zijn van de gesmolten sneeuw en wanneer hij wordt blootgesteld aan de koude lucht, zal degene razendsnel afkoelen. Daarbij zal de afterdrop bij dragen aan een snel dalende kerntemperatuur (afgekoeld bloed uit extremiteiten zal door beweging en activatie centraal terecht komen).4,5
Hoe vindt een reddingsactie plaats
Als lawineslachtoffer ben je volledig aangewezen op hulp van buitenaf. Deze hulp komt vrijwel altijd van de ski-partners waarmee het slachtoffer op pad was; die zijn immers in de buurt. Van deze groep wordt één persoon aangewezen als leider. Met oog voor eigen veiligheid wordt een reddingsplan opgesteld. Idealiter is er 1 persoon die de omgeving blijft screenen voor potentieel gevaar (er kan immers altijd een tweede lawine plaatsvinden). Als de zoekers boven het slachtoffer staan beginnen ze te zoeken vanaf het punt waar ze het slachtoffer voor het laatst hebben gezien. Als de redders onderaan de lawine staan, dient er vanaf het einde van het debris opwaarts gezocht te worden. De zoektocht bestaat de zoektocht uit oppikken signaal, lokaliseren signaal, sonderen en graven. De mountain rescue dient ook snel ingeschakeld te worden, maar laat dit niet de initiële zoektocht in de weg staan!
Voor het oppikken van het signaal zet iedereen de lawinepieper op ‘zoeken’, zodat alleen het slachtoffer nog een signaal ‘uitzendt’. Lawinepiepers hebben een bepaald bereik, wat kan variëren van 10-50meter en soms nog meer. Dit staat aangegeven op de pieper of hier ben je achter gekomen tijdens de dagelijkse pieper-check die off-piste skiërs doen. Zolang er geen signaal wordt ontvangen, zal het lawinedebris gescreend moeten worden zonder hierbij stukken te missen of waarbij er stukken dubbel gescreend worden. In welk patroon je gaat zoeken hangt af van de grootte van het debrisveld en het aantal zoekers. Ben je alleen zul je in een zig-zag patroon lopen, ben je met een grotere groep kan je mogelijk naast elkaar in een rechte lijn lopen (zie fig. 2).
Zodra er een signaal wordt ontvangen geeft de pieper de richting en de afstand tot het slachtoffer aan. Als het punt is bereikt waar het signaal het sterkst is, kan met de sonde bepaald worden waar het slachtoffer exact ligt. Om te voorkomen dat er teveel onnodige sonderingen worden gedaan (waarmee tijd verloren gaat), gebeurt dit ook in een bepaald patroon (zie fig. 3). Met de sonde kan ook de diepte tot het slachtoffer worden bepaald. Bij het graven dient er downhill van de sonde te worden gestart met scheppen. Bij een oppervlakkig liggend slachtoffer (<1meter) kan er zo snel mogelijk naar het slachtoffer worden toe gegraven. Wanneer een slachtoffer dieper ligt, zal er rekening gehouden moeten worden met de hoeveelheid sneeuw die weggeschept moet worden. In dat geval richten één of twee scheppers zich op de plek van het slachtoffer, de andere(n) zullen in een treintje de weggeschepte sneeuw verder bergafwaarts scheppen. Hiermee wordt tegelijkertijd een pad gecreëerd van 1-2meter breed waardoor het slachtoffer geëvacueerd kan worden (zie fig. 3). Let wel, scheppen is zwaar. Zorg dus voor voldoende roulatie om de snelheid erin te houden.
Wanneer het slachtoffer wordt bereikt, graaf dan zo snel mogelijk het hoofd uit en zorg voor een vrije ademweg. Indien nodig kunnen de eerste beademingen al gegeven worden en reanimatie kan worden gestart wanneer hoofd en thorax zijn uitgegraven.
De opvang van het slachtoffer dient plaats te vinden volgens de bekende ABCDE- of MARCH-methode, met extra aandacht voor een vrije ademweg, traumatisch letsel en hypothermie. Een volledig begraven slachtoffer dient na uitgraving naar het ziekenhuis te worden gebracht voor controles. Hypothermie en/of een afterdrop kan bijvoorbeeld nog steeds problemen geven. In zeldzame gevallen ontwikkelt een patiënt hypoxemie geïnduceerd hartfalen of longoedeem, mogelijk door de pulmonaire negatieve druk die wordt opgebouwd bij een verstopte ademweg. Traumatisch letsel als gevolg van de lawine dient op reguliere medische wijze te worden behandeld.
Door de toenemende interesse in freeriden en toerskiën lopen meer mensen het risico om verzeild te raken in een lawine. Bereid jezelf goed voor, zorg voor het juiste materiaal en volg een gedegen cursus. Wil je dit combineren met een cursus over het verlenen van acute medische zorg in de bergen in winterse omstandigheden? Schrijf je dan in voor onze Mountain Medicine Winter editie!
En wil je indruk maken op je toekomstige mede cursisten? Kijk dan nog even hier voor extra diepgang!
Referenties:
- European Avalanche Warning Services
- Van Tilburg et al., ‘Wilderness Medical Society Practice Guidelines for Prevention and Management of Avalanche and Nonavalanche Snow Burial Accidents’, Wilderness Medical Society Practice Guidelines, 2017
- Woyke S et al., ‘Effects of Carbon Dioxide and Temperature on the Oxygen-Hemoglobin Dissociation Curve of Human Blood: Implications for Avalanche Victims’, Frontiers in Medicine, 2022
- AWLS, Advanced Wilderness Life Support, Textbook Edition 9.0 Copyright 2016 by AdventureMed, LLC
- Podcast: Advanced Wilderness Life Support: Avalanche, University of Utah, 2020
- Backcountry Beta: Episode 3—Probing and Shoveling
- Notfall Lawine | SicherAmBerg Skitouren
